ساعاتی پیش، شایعه ای به سرعت در فضای مجازی پخش شد ، مضمون شایعه از یک فاجعه ی قریب الوقوع در تهران خبر می داد! نویسندگان این شایعه هشدار داده اند که تا ساعت 3 و 45 دقیقه بامداد، زلزله در تهران خواهد آمد!
این شایعه وقتی در ذهن مردم جدی تر گرفته شد که انتهای آن، امضای یک مرکز علمی زلزله شناسی وابسته به دانشگاه صنعتی شریف دیده می شود!
در این شایعه که به سرعت در تیراژ میلیونی دست به دست شد، آمده است: «توجه توجه...اطلاعیه ضروری از دانشگاه تهران از هموطنان گرامی میهن تقاضا دارم در موقع وقوع زلزله از اسانسور به هیچ عنوان استفاده نکنن وگوشی همراه وتلفن منزل حتما پیششون باشه احتمال وقوع زلزله امشب ساعت ٣.۴۵دقیقه بامداد شروع از شمالشرق شمالغربی به سمت جنوب ادامه داره...باتشکر هیت زلزله شناسی هموژنتیک ایران دانشگاه تهران....لطفا اطلاع رسانى کنيد:رييس شوراى شهر تهران همين الان زنده تو شبکه خبر اعلام کرد امشب زلزله بزرگ پايتخت به احتمال 80درصد مياد.طوفان کرج تهران مقدمه ى زلزله بزرگ تهران..... همه ى نيروهاى امدادى هلال اهمر.اتش نشانى و......اماده باش شدند.»
اما این شایعه مشکوک، کذب محض است و اولاً رییس شورای شهر یا هر مقام مسئول دیگری در تلویزیون هیچ صحبتی در این مورد نکرده است.
ثانیاً اگر قرار به انتشار چنین خبری باشد ، قطعاً فضاهای موبایلی ، (که یکی از ناامن ترین شبکه های خبری هستند) منبع و مرجع اصلی نخواهند بود!
ثالثاً؛ کارشناسان تا به امروز هراران بار متذکر شده اند که هیچ کس نمی تواند زمان زلزله را پیش بینی کند! پس چرا این شایعات به سادگی توسط خود ما دست به دست می شود و باعث می شود ، نیت شوم شایعه پردازان ناشناخته بماند؟
درواقع، در دنيا هنوز زلزلهشناسان نتوانستهاند درباره عنصر سوم زمينلرزه كه «زمان وقوع» است، پيشبيني ارائه كنند؛ بلكه فعلا فقط ميشود دو عنصر ديگر زلزله؛ يعني «مكان وقوع» و «شدت زلزله» را پيشبيني كرد
از سوی دیگر، برخی نیز طوفان امشب تهران را دلیلی دیگر بر تایید این شایعه عجیب دانستند!
رابعا؛ فردی که شایعه را تنظیم کرده، گویا قصد شوخی و آزار و اذیت داشته و خود نیز تصور نمی کرده، آنچه نوشته در تیراز بسیار زیاد پخش شود. اگر یکبار دیگر به متن شایعه توجه کنیم، به جز ده ها اشکال فنی، محتوایی و املایی، مشاهده می کنیم که «هیت زلزله شناسی هموژنتیک ایران» آن را امضا کرده است! «هموژنتیک» اما بیش از آنکه شبیه نام یک مرکز زلزله شناسی باشد، یک تعبیر کاملا پزشکی است و هیچ ارتباطی با زلزله یا علوم مرتبطش ندارد.
این درحالیست که هيچ رابطه علمي، منطقي، معنادار و قابلانتظار بين «پديدههاي جوي» با «پديدههاي زيرسطحي» وجود ندارد و در تاريخ زلزلهنگاري ايران و حتي ساير كشورهاي لرزهخيز، يك مورد يا حتي يك سند قابلاتكاء درباره ارتباط بين باد، توفان، گردباد و تندباد با فعالشدن گسلها پيدا نخواهد شد. دكتر علي بيتالهي، مدير بخش زلزلهشناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن وشهرسازي در اين باره به «دنياياقتصاد» گفت: ممكن است در يك زمينلرزه برحسب تصادف، قبل يا حين زلزله، تلاطم جوي رخ دهد و باد شديد مشاهده شود؛ اما اينكه بين پديدههاي جوي با پديدههاي زيرسطحي زمين، رابطه معنادار تلقي كنيم، مبناي علمي ندارد.
وي افزود: مكانيزم رخداد زلزله تنشي است كه در لايههايي به ضخامت 10 كيلومتر زيرزمين اتفاق ميافتد و اين لايهها ميشكند و شكست آنها باعث رخداد زلزله ميشود. اين واقعه كه در كيلومترها اعماق زمين اتفاق ميافتد بهطور قطع با تلاطمات جوي كه هر روز در گوشهاي از جهان شاهد آن هستيم، ارتباط ندارد و از نظر دانش زلزلهشناسي هيچ منبعي براي توجيه اين موضوع بهصورت علمي وجود ندارد. دكتر بيتالهي با تاكيد براينكه در مواقع بروز حوادث طبيعي همچون دوشنبه گذشته كه توفان شديد تهران را فراگرفت، معمولا پذيرش مردم براي خبرهاي منفي بيشتر ميشود، افزود: حتما همه مردم تهران شنيدهاند كه در برخي موارد اتفاق افتاده كه پديدههاي جوي به همراه زلزله بروز ميكند، اما اين به معني ارتباط آنها با هم نيست. مدير بخش زلزلهشناسي مهندسي و خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن وشهرسازي در پاسخ به پرسش «دنياياقتصاد» مبنيبر اينكه «گفته ميشود در زلزله بم نيز چند روز پيشاز وقوع، توفان و تندباد در شهر اتفاق افتاده و بهجاماندگان از اين زلزله، آن را براي مسوولان نقل كردند»، گفت: بنده در همان روز زلزله بم، چند ساعت بعد از وقوع زمينلرزه، در بم حاضر شدم و اقدام به تحقيقات فني كردم؛ اما مردم آنجا هيچ صحبتي در اين خصوص مطرح نميكردند. بنده در تحقيقاتم، به دنبال نوعي پيشنشانگر زلزله بودم و سوالي در اين رابطه از مسوولان محلي پرسيدم مبنيبر اينكه «چند ساعت يا چند روز قبل از وقوع زلزله، چه موارد غيرطبيعي در شهر مشاهده كرديد؟» و آنها پاسخ دادند «قبل از زلزله اصلي، سه زلزله خفيف را حس كرديم.»
زلزلهبزرگ به باد و توفان ربط ندارد
دكتر مهدي زارع، مدير مركز ملي پيشبيني زلزله در پژوهشگاه بينالمللي زلزلهشناسي و مهندسيزلزله نيز درباره توفان عصر دوشنبه و شايعهاي كه پيرامون رابطه آن با زلزلهتهران مطرح است، به «دنياياقتصاد» گفت: پيامكي كه با اين مضمون منتشر و به تلفنهمراه بنده نيز پيامك شد، كاملا غيرعلمي و غلط است و به نظر من بايد مسوولان كشور اين موضوع را پيگيري حقوقي كنند و عاملان را تحت تعقيب قضايي قرار دهند. زارع با بيان اينكه متاسفانه هشدارهاي لازم از سوي سازمان هواشناسي درباره توفان تهران داده نشد و صرفا خبرهاي كلي همچون وزش باد در دامنههاي البرز يك روز پيش از وقوع توفان ارائه شد، افزود: پيشبيني روز بعد هم غلط بود. وي با اشاره به اينكه سرعت ثبتشده از توفان عصر دوشنبه 119 كيلومتر بود، گفت: بين باد و توفان با زمينلرزه ارتباطي وجود ندارد و اين بحث فاقد پايه علمي است. زارع با تاكيد بر اينكه زلزله در اثر جنبش گسلها در اعماق زمين رخ ميدهد نه به دليل توفان در سطح زمين، تصريح كرد: تاكنون شاهدي علمي براي ربط بين وقوع توفان بهعنوان پيشنشانگر زلزله در دنيا معرفي نشده است، ضمن اينكه در نواحي لرزهخيز همچون كرمان، يزد، زاهدان، سيستان و بلوچستان توفانهاي متعددي در سال رخ ميدهد، اما در پي هيچكدام از آنها، زمين لرزه مهمي حادث نشده است. زارع با بيان اينكه اسم و سمت درج شده در پيامكي كه يك ساعت بعد از توفان منتشر شد وجود خارجي ندارد، درباره احتمال زلزلهبزرگ در تهران فارغ از بحث توفان نيز گفت: تاريخ 2300 ساله زلزلههايي كه در اطراف تهران رخ داده، نشان ميدهد در اين مدت 11 زمينلرزه با بزرگاي 5/6 تا 5/7 ريشتر در شعاع 100 كيلومتري تهران به وقوع پيوسته است؛ بنابراين طبق اين الگو هر 200سال يكبار بايد منتظر يك زمينلرزه بزرگ در تهران باشيم و چون از يازدهمين زلزله ثبتشده، 184 سال ميگذرد، از روي ريتم قابلتكرار ميتوان گفت احتمال زمينلرزه دوازدهم نزديك است.
تا کی قرار است این شایعات را باور کنیم؟
اما آنچه بیش از این شایعه اهمیت دارد ، توجه بیش از اندازه ی مردم به شایعات ، آنهم نه در فضاهای رسمی که در فضاهای غیررسمی چون گروههای وایبری و تلگرامی و ایسنتاگرام و ... است!
این بار نخست نیست که شایعاتی از این دست در فضاهای این چنین پخش و باور می شود! روزی نیست که در این گروهها، خبر مرگ خیلی از افراد یا یک اتفاق عجیب و حیرت انگیز را نشنویم! همواره هم باور می کنیم، بی آ«که جستجویی ساده کنیم و حتی پس از آن، تکذیبیه های منتشره را هم نمی بینیم!
شاید از نظر خیلی از ما ، بسیاری از چهره های مشهور کشورمان زنده نباشند! یعنی سالهاست فوت کرده اند! اما آنان نیز ، هم اینک مشغول زندگی خود هستند! شاید هم دارند شایعات مضحکی چنین را مرور و خنده تلخی هم می کنند که تا به کی قرار است شایعات را ، بی آنکه تحقیقی شود، باور کنیم؟